Últimas portas abertas

 A divulgación dunha campaña arqueolóxico é o que dá sentido ao noso traballo. Por iso convidámosche a que pases connosco unha nova xornada de portas abertas no xacemento. Así teras a oportunidade de coñecer, de primeira man e en vivo e en directo, cómo foi o devalar desta difícil e atípica campaña 2019 - 2020 e as imaxes máis impactantes da actuación recentemente rematada . Tamén, e ao longo da próxima semana, iremos sacando neste blog unha serie de post sobre os resultados máis rechamantes, tanto na fase de escavación como na de restauración, e xa avanzamos que algúns son espectaculares, algo así como os highlights da nova Viladonga.

En tempos de pandemia todo cambia, e o momento actual de crise sanitaria obriga a extremar os protocolos e as medidas de protección. Malia que a asistencia é libre e non se precisa reserva previa, as visitas desenvolveránse en quendas non superiores a dez persoas, será obrigatorio o  uso de máscara, tanto no percorrido como nas zonas de espera, e se materá a distancia social entre os asistentes. A actividade ao aire libre poderá complementarse, para quenes así o desexen, coa achega ao excelente Museo do castro, situado mesmo ao pé da croa.

Así que xa sabedes, esperámosvos o domingo 29 de agosto ás 12 horas para gozar dunha espléndida xornada de portas abertas nun dos xacementos arqueolóxicos máis fascinantes de Galicia. A última desta campaña, pero non a definitiva, xa que Viladonga, a gran dama, sempre estará aberta.

A nosa amiga: a cerámica

 Para aqueles que seguen a ver aos arqueólogos como unha sorte de excéntricos exploradores románticos, sempre mergullados en paisaxes espectaculares, ten que ser unha auténtica sorpresa descubrir que, máis alá do traballo de campo, existe unha arqueoloxía oculta: a que habita nos gabinetes e nos laboratorios, sempre silenciosa pero igual de fascinante. En realidade, podemos considerar a esta peculiar parte do noso oficio como a súa verdadeira "besta de tiro". Faise de todo e durante moitas xornadas, sen visitas, sen aire libre, sempre acubillados e coas lentes ben a man, como facían os vellos orfebres. Redacción de memorias, tratamento dixital da información, analíticas, inventarios, deseños... e o tempo empregado co material arqueolóxico!

Viladonga é un depósito extraordinariamente fértil, por iso nesta mesma campaña volveron a saír pezas realmente excepcionais. Pero, máis alá de iconos e vitrinas, as nosa compañeira de viaxe máis querida sempre será ela: a cerámica. Obxecto cotián dos arqueólogos de campo e protagonista do día a día das mulleres e homes que a pensaron, a fabricaron e a usaron. No seu momento empregábase para todo e non podemos imaxinar ningún tempo pasado sen ela. 

Moitas olas foron multifuncionais, utilitarias e sinxelas, pero habíaas tremendamente sofisticadas, adornadas ata o paroxismo e orgullosas como diminutas cráteras gregas. Cociñaron, transportaron e gardaron cousas, funcionaron como obxectos de prestixio e mesmo deberon formar parte de enxovais e dotes. Foron parte fundamental do escenario heroico das mulleres e mozas que construiron a nosa vella Idade do Ferro. Por iso emociona tanto contemplar ás restauradoras erguendo, agora, esta herdanza delicada, os obxectos máxicos da súa memoria. E eu, tantos séculos despois, non podo deixar de pensar nelas.

Dúas olas de borde exvasado, perfil en S e fondo plano, recuperadas na escavación deste ano no sector NL da croa do Castro de Viladonga. Un modelo sinxelo e práctico que perdurará ata tempos modernos

Detalle do proceso de reconstrucción dunha das vasillas

Unha habitación con vistas

 As fotos finais dunha escavación son cadros fermosísimos, instantáneas que mostran un escenario hoxe estático, pero que un día lonxano navegou por mares cheos de vida. Por iso, só unha disciplina como a arqueoloxía pode ofrecer agasallos como este. E non hai nada como elas. Fannos soñar e nos hipnotizan de tan maneira que, durante un longo instante, non lles podemos quitar o ollo de encima.

Pero hai algo máis. Todos os que habitamos neste pequeno mundo noso, sabemos que detrás de cada fotografía de fin de campaña existe un traballo metódico, duro, fatigoso, moitas veces ingrato e frecuentemente invisible. Neste grupo de imaxes podemos incluir as marabillosas vistas do sector nordés da croa do Castro de Viladonga, aquelas que marcan a liña de meta, a chegada á casa despois dunha maratón eterna. E abofé que non defraudan. Todas son especialmente belas e nelas resplandecen os espazos recuperados nesta difícil campaña marcada polo confinamento e a pandemia.

O resultado final é unha homenaxe merecida a este xacemento soberbio, pero tamén un sentimento de orgullo para todos os que participamos nesta actuación e vimos pasar catro estacións (un ano enteiro!) acubillados no ventre da gran dama da chaira. Hai moito, moito traballo detrás destas impactantes imaxes, pero tamén paixón, talento e determinación, as claves da gran arqueoloxía.

Aspecto final da intervención do Sector Nordés. Á esquerda o alxibe, seguido por unidades domésticas de Época Romana que se superpoñen ás cabanas da Idade do Ferro e se axuntan á muralla achanzada, nese momoneto parcialmente amortizada. As súas portas ábrense aos restos dunha rúa empedrada que, canto menos, discorría entre a porta leste da croa e o alxibe.

Unha nova vista do Sector Nordés ao remate da actuación

Touros, machados e arqueólogos

As campañas de Viladonga son un sen parar, carrexan no colo da gran dama novidades eternas, e o dicimos porque ninguén se cansa de falar delas. O ano 2018 foi o do descubrimento do alxibe, e agora, nesta mesma actuación, xurdiu outro achado excepcional, o xa ben coñecido machado votivo, un obxecto que se postula ao "top ten" dos tesouros arqueolóxicos galegos do ano.

O realmente rechamante é que alxibe e machado, coas súas impactantes representacións do touro, o xabarín e o carneiro, atopáronse no mesmo sitio! Pero imos ser máis xustos e concretos: o machado estaba no interior da cisterna, apoiado, botado ou esquecido nun dos seus chanzos inferiores.

O machado en estudio (deseño de M.A. López Marcos) 

En realidade, nunca saberemos a cencia certa como e porqué este obxecto extraordinario chegou ata aquí. Este machadiño liliputiense, do que xorden animais sagrados e se adorna con torques e adivais en sogueado, fíxose para contar unha historia, e non pequena. Agora, o lapis máxico de Miguel Ángel López Marcos, arqueólogo e restaurador que pelexou duro por esta nova Viladonga, reflicte sobre unha folla de papel o que sempre nos fascinou a todos: o poder, a forza e o misterio dos obxectos enigmáticos e fermosos. Gocen, porque o deseño é unha auténtica obra de arte. Unha demostración de que, incluso coas novas tecnoloxías á beira nosa, o vello oficio de debuxar a man segue sendo imbatible e imprescindible nesta profesión. Sensacións, emocións, paixón e talento, serán sempre os piares do debuxo arqueóloxico. E para mostra, un botón (desculpen, un machadiño votivo da Idade do Ferro).

Miguel sinala o punto excato do achado do machadiño no interior do alxibe

E as portas abriron

Convocadas con esa clásica presa que caracteriza ao "sprint" final de cada campaña, as xornadas de portas abertas, celebradas no Castro de Viladonga os pasados días 15 e 16 deste luminoso mes de xullo, supuxeron un éxito inesperado, sobre todo tendo en conta o contexto de post-pandemia que  vivimos. A conclusión máis inmediata que nos deixa é que os xacementos arqueolóxicos visitables son fitos importantes no tecido cultural, na educación e na realidade turística do país, e que a sociedade demanda o seu uso.

Malia esa singular convocatoria, baseada nas redes sociais e no boca a boca, ás xornadas achegáronse 46 persoas, unha cifra que pode parecer modesta, pero que consideramos moi interesante tendo en conta as circunstancias actuais. Como profesionais deste querido oficio noso, temos que agracederlles  a todas e todos que apostaran por gozar dunha mañá arqueolóxica, impoñéndose e por riba do típico e tan manido día de "sol e praia". Nos percorridos guiados, que se complementaron coa visita ao museo, seguíronse todos os protocolos derivados da crise do covid19. Temos que dicir que a asistencia foi de trece persoas o día 15, nunha única quenda ás 12 do mediodía, de dezaseis na primeira quenda do xornada seguinte e de dezasete na segunda, guiadas ás 11 e 12 do mediodía respectivamente. 

A orixe dos asistentes ás xornadas foi do máis diverso, un mosaico multicolor que demostra que a arqueoloxía atrae a público de todas as idades e procedencias. Viñeron lugueses, coruñeses, andaluces, madrileños, vascos, belgas, franceses de Burdeos e, por suposto, veciños do mesmo Castro de Rei, entre eles o seu alcalde, Francisco Balado. 

Viladonga é un lugar único que nunca defrauda. As visitas, ademáis, desenvolvéronse nun ambiente moi divertido e cunha participación activa por parte do público realmente sorprendente. Unha proba máis de que a nosa profesión rachou definitivamente con aquel vello e inxusto tópico dun mundo pechado, erudito, excéntrico e, sobre todo, inevitablemente aburrido.

 Asistentes á primeira quenda do xoves 16, cunha importante presenza de xente moza

O Alcalde de Castro de Rei, Francisco Balado, acompañado da directora Yolanda Álvarez

Xornadas abertas

Non existe arqueoloxía sen difusión e os sitios históricos tampouco se conciben sen visitantes. Ven a vernos, esta semana de xullo resplandecente, ao castro da auga e os inmensos horizontes azuis. Viladonga en estado puro!!

A nova pel

Para quen a vive intensamente, a arqueoloxía é un mundo brutalmente emotivo, un día a día de sensacións moitas veces difíciles de explicar, de relatar nunha canle como esta. A recta final dos traballos de campo acubilla  un deses momentos máxicos. É algo así como o noso "alboroque", a gallarda ponla de loureiro coa que os albaneis antigos e sabios coroaban o pinche da obra recén rematada.

Nestas xornadas terminais e crepusculares, pero moi, moi activas, resulta difícil ollar para outro lado. Todas as vistas converxen no sector Nordés da croa e participan do colosal cambio acontecido dende aquel mes de novembro de 2019, covid, confinamentos e pandemia polo medio.

A imaxe que segue é só unha mostra parcial da gran metamorfose. Dentro dela señorea o alxibe, o auténtico pulmón de auga daquela comunidade castrexa que un día vivíu no ventre da gran dama da chaira. O impresionante traballo de restauración dirixido por Miguel Ángel López Marcos, otorgoulle unha segunda vida e agora resplandece na xuventude recobrada. Un retorno á mocedade libre, vivida en longos e luminosos días de verán, coa que todos soñamos. Unha nova pel para Viladonga, e abofé que ben fermosa.